هزینه فرصت چیست؟

افراد در تمام مراحل زندگی خود مجبور به انتخاب میان دو یا چند چیز هستند. همواره با انتخاب یک مورد، از دیگر موارد چشم پوشیده و آن‌ها را از دست می‌دهند. به عنوان مثال با انتخاب رشته کامپیوتر برای تحصیل خود، دیگر از آموزش مهندسی عمران باز مانده‌اید. این موضوع در تمام جوانب زندگی وجود دارد. به همین دلیل در این مطلب به بررسی چیستی هزینه فرصت ازدست‌رفته، هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری و جوانب دیگر آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

آموزش خصوصی حسابداری با بهترین مدرسان

هزینه فرصت چیست؟

هزینه فرصت یک مفهوم مهم در علم اقتصاد است که به صورت روزانه نیز هر فردی با آن سروکار دارد. آشنایی با این مفهوم، کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری‌های بهتر و آگاهانه‌تری داشته باشید و با انتخاب های آگاهانه، اعتماد به نفس بیشتری داشته باشید. این مفهوم نشان می‌دهد که هر انتخابی که انجام می‌دهید، به معنای از دست دادن فرصت‌های دیگر است. به عبارت ساده‌تر، هزینه فرصت، همان ارزش بهترین گزینه جایگزینی است که به دلیل انتخاب یک گزینه خاص، از دست داده‌اید. با در نظر گرفتن هزینه فرصت، می‌توان منابع محدود خود را به بهترین شکل ممکن تخصیص داد. به همین دلیل هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری از اهمیت بسیاری برخوردار است. با انتخاب یک محل سرمایه‌گذاری از سودهای دیگر محل‌ها چشم‌پوشی می‌کنید. هزینه فرصت همچنین کمک می‌کند تا ارزش واقعی هر فرصت را درک کرده و از انتخاب گزینه‌های کم‌ارزش جلوگیری کنید.

به عنوان مثال اگر تصمیم بگیرید که به جای کار کردن، به تحصیل ادامه دهید، هزینه فرصت شما درآمدی است که می‌توانستید در این مدت کسب کنید. اگر تصمیم به خرید یک خودرو بگیرید، هزینه فرصت شما ممکن است سفری باشد که می‌توانستید با آن پول انجام دهید یا سرمایه‌ای که می‌توانستید در جایی دیگر سرمایه‌گذاری کنید. زمانی که تصمیم گرفته‌اید وقت خود را صرف تماشای تلویزیون کنید، هزینه فرصت شما ممکن است مطالعه یک کتاب مفید یا گذراندن وقت با خانواده باشد. در اقتصاد، هزینه فرصت اغلب به صورت کمی بیان می‌شود. به عنوان مثال، اگر یک کارخانه بتواند با استفاده از منابع خود، یا 1000 دستگاه تلویزیون یا 500 دستگاه کامپیوتر تولید کند، هزینه فرصت تولید هر دستگاه کامپیوتر، 2 دستگاه تلویزیون است. هزینه فرصت در کسب‌وکار هم نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. مدیران باید همیشه هزینه فرصت هر تصمیم را در نظر بگیرند تا بتوانند بهترین تصمیم را برای کسب‌وکار خود اتخاذ کنند.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که حتی اگر یک گزینه رایگان به نظر برسد، باز هم هزینه فرصت دارد، زیرا شما زمان و انرژی خود را صرف آن می‌کنید؛ همچنین اینکه ارزش هر گزینه برای افراد مختلف متفاوت است، بنابراین هزینه فرصت نیز برای هر فرد متفاوت خواهد بود.

مطلب پیشنهادی: مرتب‌سازی ادغامی چیست؟

تفاوت مفهوم هزینه فرصت و مفهوم ریسک

در دنیای اقتصاد، تصمیم‌گیری‌های مالی و سرمایه‌گذاری با دو مفهوم کلیدی هزینه فرصت ازدست‌رفته و ریسک گره خورده است. هرچند این دو مفهوم ممکن است در نگاه اول شبیه به هم به نظر برسند، اما تفاوت‌های اساسی و قابل‌توجهی دارند. درک دقیق این تفاوت‌ها، کلید موفقیت در تصمیم‌گیری‌های مالی و سرمایه‌گذاری خواهد بود. هزینه فرصت به سادگی به معنای ارزش بهترین گزینه جایگزین انتخاب ما است که در نتیجه انتخاب یک گزینه خاص، از دست می‌رود. هزینه فرصت، ارزش چیزی است که ما برای به دست آوردن چیز دیگری از دست می‌دهیم. این مفهوم نشان می‌دهد که منابع محدود هستند و هر انتخابی، فرصت‌های دیگری را منتفی می‌کند. به عنوان مثال فرض کنید 10 میلیون تومان پس‌انداز داشته و قصد سرمایه‌گذاری آن را دارید. دو گزینه پیش روی شماست: خرید سهام یک شرکت نوپا با پتانسیل رشد بالا یا سپرده‌گذاری در بانک با نرخ سود مشخص. اگر شما تصمیم به خرید سهام بگیرید، هزینه فرصت در سرمایه‌‌گذاری شما، سود مشخصی است که می‌توانستید با سپرده‌گذاری در بانک به دست آورید.
ریسک به معنای احتمال وقوع یک رویداد نامطلوب یا عدم تحقق بازدهی موردنظر از یک سرمایه‌گذاری است. در واقع ریسک به عدم قطعیت در مورد آینده مربوط می‌شود. هرچه احتمال وقوع رویدادهای نامطلوب بیشتر باشد، ریسک سرمایه‌گذاری هم بالاتر خواهد می‌رود.
در مثال پیشین، سرمایه‌گذاری در سهام شرکت نوپا، ریسک بالاتری نسبت به سپرده‌گذاری در بانک دارد؛ چرا که شرکت‌های نوپا به دلیل ماهیت خود، با نوسانات شدید قیمتی مواجه بوده و احتمال شکست هم دارند. با درک مفهوم ریسک، می‌توان سطح ریسک قابل‌قبولی را تعیین و پرتفوی سرمایه‌گذاری متناسب با اهداف و تحمل ریسک خود را ساخت. مفهوم هزینه فرصت هم در بسیاری از تصمیم‌گیری‌های روزمره مانند انتخاب شغل، تحصیل، خرید کالا و خدمات کاربرد دارد.

مطلب پیشنهادی: الگوریتم کروسکال چیست؟

هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری

هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری به این معناست که وقتی پولی را در یک سرمایه‌گذاری خاص قرار می‌دهیم، از کسب سود از سرمایه‌گذاری‌های دیگر صرف‌نظر می‌کنیم. به عنوان مثال اگر تصمیم بگیرید پول خود را در بورس سرمایه‌گذاری کنید، از سود احتمالی خرید یک ملک در همان زمان محروم می‌شوید. مثال دیگر اینکه سرمایه‌گذاری بلندمدت در اوراق قرضه ممکن است سود کمتری نسبت به سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت در بازار سهام داشته باشد. اما بهترین کار در این مواقع آموزش های اصولی مانند آموزش بورس و یا مباحث مالی است تا بهترین گزینه را انتخاب کنید.

نحوه محاسبه هزینه فرصت چگونه است؟

فرمول مشخصی را که می‌توان به عنوان فرمول هزینه فرصت ازدست‌رفته بیان کرد، به صورت زیر است:

هزینه فرصت = ارزش بهترین گزینه ازدست‌رفته_ ارزش گزینه‌ای که انتخاب کرده‌ایم

به عبارت دیگر، برای محاسبه هزینه فرصت، باید ارزش بهترین گزینه‌ای که می‌توانستیم انتخاب کنیم اما انتخاب نکردیم را محاسبه کنیم. محاسبه هزینه فرصت به طور مستقیم ممکن است دشوار باشد؛ به این دلیل که ارزش گزینه‌های مختلف را نمی‌توان همیشه به راحتی اندازه‌گیری کرد. با این حال، می‌توان از روش‌های مختلفی برای تخمین هزینه فرصت استفاده کرد. روش اول، مقایسه ارزش پولی میان دو گزینه است. اگر گزینه‌های مختلف ارزش پولی مشخصی داشته باشند، می‌توان به سادگی هزینه فرصت را با مقایسه ارزش پولی آن‌ها محاسبه کرد. در روش دوم می‌توان از مقایسه منافع غیرمالی استفاده کرد. در مواردی که ارزش گزینه‌ها به صورت مستقیم قابل‌اندازه‌گیری نباشد، می‌توان منافع غیرمالی آن‌ها را با یکدیگر مقایسه کرد؛ به عنوان مثال اگر فردی میان مطالعه برای امتحان و رفتن به مهمانی تردید داشته باشد، می‌تواند منافع هر دو گزینه (موفقیت در امتحان در مقابل لذت بردن از مهمانی) را با یکدیگر مقایسه کند.

مطلب پیشنهادی: تبرید چیست؟

 رابطه تورم و هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری

تورم به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی، تاثیرات گسترده‌ای بر تصمیم‌گیری‌های اقتصادی از جمله سرمایه‌گذاری دارد. هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری نیز به عنوان مفهوم کلیدی در اقتصاد، نیز در ارتباط تنگاتنگی با تورم قرار دارد. تورم به معنای افزایش مستمر سطح عمومی قیمت‌ها در یک اقتصاد است. با تورم، قدرت خرید پول کاهش پیدا کرده و برای خرید یک کالا یا خدمت به پول بیشتری نیاز است. تورم دلایل مختلفی مانند افزایش تقاضا، افزایش هزینه‌های تولید، نوسانات نرخ ارز و سیاست‌های پولی دولت می‌تواند داشته باشد. تاثیرات تورم بر اقتصاد بسیار گسترده است. از جمله مهم‌ترین این تاثیرات می‌توان به کاهش قدرت خرید، افزایش هزینه‌های تولید، کاهش سرمایه‌گذاری، افزایش نابرابری درآمدی و بی‌ثباتی اقتصادی اشاره کرد. تورم به طور مستقیم بر هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری تاثیر می‌گذارد. در شرایط تورمی، ارزش پول به مرور زمان کاهش می‌یابد. به همین دلیل نگهداری پول به عنوان یک دارایی، به معنای از دست دادن ارزش آن در طول زمان است. در این شرایط، سرمایه‌گذاری در دارایی‌های دیگر مانند سهام، اوراق بهادار، املاک و مستغلات و یا کالاهای سرمایه‌ای می‌تواند به عنوان راهی برای حفظ ارزش دارایی‌ها و حتی کسب سود در نظر گرفته شود.

همان‌طور که گفته شد، نگهداری پول در شرایط تورمی به معنای از دست دادن ارزش آن است. به این ترتیب هزینه فرصت نگهداری پول افزایش پیدا کرده و سرمایه‌گذاران ترغیب می‌شوند تا پول خود را به دارایی‌های دیگر منتقل کنند. دارایی‌های واقعی مانند املاک و مستغلات اغلب با تورم همبستگی مثبتی دارند. به گونه‌ای که ارزش این دارایی‌ها هم با افزایش تورم افزایش می‌یابد؛ بنابراین سرمایه‌گذاری در دارایی‌های واقعی به عنوان یک راهکار برای مقابله با تورم و حفظ ارزش دارایی‌ها در نظر گرفته می‌شود. تورم همچنین نوسانات بازار و ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. در این شرایط، سرمایه‌گذاران برای کسب بازدهی بالاتر، ممکن است به سمت سرمایه‌گذاری در دارایی‌های پرریسک‌تر سوق داده شوند.

مطلب پیشنهادی: شبکه عصبی بازگشتی چیست؟

محدودیت‌های هزینه فرصت

هزینه فرصت ازدست‌‌رفته، همانند هر ابزار تحلیل دیگری، دارای محدودیت‌هایی است که درک آن‌ها برای استفاده صحیح از این مفهوم ضروری است. از جمله این محدودیت‌ها موارد زیر هستند:

• مشکل در سنجش ارزش کیفی: بسیاری از گزینه‌ها ارزش‌های کیفی دارند که به سادگی قابل‌اندازه‌گیری نیستند؛ به عنوان مثال، انتخاب بین گذراندن وقت با خانواده و کار کردن اضافه، ارزش کیفی زمان با خانواده را چگونه می‌توان به صورت عددی بیان کرد؟
• تغییرات در ارزش گزینه‌ها با گذشت زمان: ارزش یک گزینه ممکن است با گذشت زمان تغییر کند. مانند اینکه فرصت سرمایه‌گذاری در یک شرکت نوپا در حال حاضر، ممکن است در آینده ارزش بسیار بیشتری داشته باشد.
• آگاهی ناقص از همه گزینه‌ها: در بسیاری از موارد، افراد از همه گزینه‌های موجود آگاه نیستند و این باعث می‌شود که محاسبه دقیق هزینه فرصت دشوار باشد و موفق شدن در این مسیر چالش برانگیز باشد.
• عدم قطعیت در نتایج: نتیجه انتخاب هر گزینه با عدم قطعیت همراه است. پیش‌بینی دقیق عواقب هر انتخاب ممکن نیست.
• تغییر در ارزش نسبی گزینه‌ها: اولویت‌ها و ترجیحات افراد با گذشت زمان یا با تغییر شرایط تغییر می‌کنند. این امر باعث می‌شود که محاسبه هزینه فرصت ازدست‌رفته در طول زمان پیچیده‌تر شود.
• تاثیر عوامل روانی و اجتماعی: تصمیمات اقتصادی اغلب تحت تاثیر عوامل روانی و اجتماعی مانند احساسات، عادات و فشارهای اجتماعی قرار می‌گیرند که محاسبه دقیق هزینه فرصت را دشوار می‌کند.
• تاثیر تصمیمات بر دیگران: تصمیمات اقتصادی اغلب بر دیگران تاثیر می‌گذارند. این اثرات خارجی ممکن است مثبت یا منفی باشند و محاسبه آن‌ها در هزینه فرصت بسیار پیچیده است.
• زمان محدود برای تصمیم‌گیری: در بسیاری از موارد، افراد زمان محدودی برای تصمیم‌گیری دارند و نمی‌توانند همه گزینه‌ها را به طور کامل ارزیابی کنند.
• محدودیت‌های شناختی انسان: انسان‌ها دارای محدودیت‌های شناختی هستند و نمی‌توانند همه اطلاعات مربوط به یک تصمیم را به طور کامل پردازش کنند.

جمع‌بندی

هزینه فرصت ازدست‌رفته، مفهومی بنیادین در علم اقتصاد است که به معنای ارزش بهترین گزینه‌ای است که هنگام انتخاب یک گزینه دیگر، آن را از دست می‌دهیم. هزینه فرصت در سرمایه‌گذاری، در اقتصاد و حتی در زندگی روزمره کاربرد فراوانی دارد. از انتخاب رشته تحصیلی تا سرمایه‌گذاری و حتی تصمیم‌گیری‌های کوچک‌تر، همواره با هزینه فرصت روبرو هستیم. درک آن هم کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری گرفته و از منابع خود به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم. اهمیت هزینه فرصت در این است که به ما یادآوری می‌کند منابع محدود هستند و هر انتخابی، فرصت‌های دیگری را از ما سلب می‌کند. در نهایت، هزینه فرصت یک مفهوم پویا است که با تغییر شرایط و اولویت‌ها تغییر می‌کند.